کودکان و معضل تماشای تلویزیون

متأسفانه ما فرزندان‌مان را با تلویزیون تربیت می‌کنیم. وقتی می‌خواهیم آنان را ساکت کنیم، برای آنان تلویزیون روشن می‌کنیم. خودمان هم عادت کرده‌ایم به آن‌چه پخش می‌شود، نگاه کنیم.
معمولاً‌ کودکان از دو سالگی تماشای فیلم‌های کارتونی را شروع و تقریباً در شش سالگی به تماشای تلویزیون عادت می‌کنند. انگیزه آنان از نشستن در پای تلویزیون علاوه بر سرگرمی، غالباً برای فهمیدن دنیای اطراف است.
در دنیای امروز نمی‌توان کودکان را به طور کلی از تماشای تلویزیون منع کرد. اما باید برای استفاده بهینه از این وسیله این نکات را مد نظر قرار داد:
1. به کودک اجازه داده شود برنامه‌های مربوط به خودش را تماشا کند. یعنی علاوه بر کنترل زمان تماشای تلویزیون، به نوع برنامه‌های تلویزیونی هم حساسیت نشان دهیم.
2. در مواردی والدین همراه کودک به تماشا بنشینند و در جاهای مختلف فیلم، بدون ایجاد حساسیت، فیلم را نقد کنند. این کار به کودک می‌فهماند که فیلم‌ها هم خالی از نقص نیست و قهرمانان خیالی صلاحیت الگو بودن را ندارند. چرا که قدرت‌نمایی‌های ستاره‌ها و قهرمانان خیالی فیلم‌ها به کودکان این‌طور تلقین می‌کند که هر کس قدرت بیشتری دارد، حق با اوست و او فقط به هدف می‌رسد و با زور است که می‌توان هر چیزی و هر خواسته‌ای را به دست آورد.
3. تماشای بیش از حد تلویزیون، برخی کودکان را دچار «مشکلات دقتی» می‌کند؛ یعنی جدای از رفتارهای خشونت‌آمیز یا  تحریک‌کننده، صداهای بلند ناگهانی و درخشش رنگ و غیره، مانع می‌شود تا کودک از مغز خود به طور مستقل استفاده کند.
4. سیستم کنترل اجرایی مغز یا قشر جلویی مغز، مسئول برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی و توالی رفتار جهت خودکنترلی، قضاوت و توجه اخلاقی می‌باشد. این مراکز در دوران کودکی و نوجوانی رشد می‌کنند، اما برخی تحقیقات حکایت از این دارد که برنامه‌های تلویزیونی یا بازی‌های ویدئویی بی‌روح و خسته‌کننده، ممکن است این بخش خاص از مغز را تنبل کرده و رشد آن را کند نماید.
5. تلویزیون باید برای تماشای برنامه‌های از قبل انتخاب شده، روشن شود نه به عنوان یک وضعیت دائمی.
6. تلویزیون را نباید در اتاق کودک قرار داد؛ زیرا او را به تماشای برنامه‌های تلویزیون با نظارت کمتر، متمایل می‌کند. توصیه می‌شود تلویزیون در یک اتاق خانوادگی که والدین بتوانند مرتباً آن را روشن یا خاموش کنند، قرار داده شود.
7. متخصصین گوارش کودکان معتقدند: نشستن ساعات طولانی پای تلویزیون و کامپیوتر مشکل چاقی در کودکان را تشدید می‌کند.
8. مشاهده تلویزیون باعث می‌شود، کودکان اوقات بازی خود را از دست بدهند و همین بازی نکردن، عوارض سنگینی را برای آن‌ها به ارمغان می‌آورد که از جمله می‌توان به افسردگی، ایجاد اختلال در نحوه برقراری ارتباط با دیگران و لذت نبردن از زندگی اشاره کرد. اگر ما تلویزیون را به نفع بازی خاموش کنیم، به کودک‌مان کمک زیادی کرده‌ایم. چرا که بازی کودک باعث رشد مهارت‌های شناختی، رشد احساسات و حرکات فیزیکی و بدنی می‌شود.

چگونه کودکانمان را درانجام دادن تکالیفشان یاری دهیم؟

کودکان ما باید روزانه مقدار زیادی مطالب جدید در حافظه‌شان ضبط کنند. برای این‌که مطالبی را که در مدرسه به آن‌ها توضیح داده‌اند، یا در کلاس قرآن یاد گرفته‌اند، خوب بفهمند، باید در خانه یاد گرفته‌هایشان را تمرین کنند تا حسابی برایشان جا بیفتد. پیشرفت یا عدم پیشرفت در کلاس حفظ یا مدرسه به یادگیری در خانه، بستگی جدایی‌ناپذیری دارد. در این‌جا ما می‌توانیم به شیوه‌ای متفاوت از کلاس قرآن، اثری مستقیم بر رفتار و آموزش‌های قرآنی کودکان‌مان داشته باشیم.
اطمینان بهترین کنترل است
بسیاری از پدر و مادرها هر روز دفتر یادداشت کودک‌شان را نگاه می‌کنند که چه تکالیفی دارد و بررسی می‌کنند که آیا همه آن‌ها را به طور منظم انجام داده یا آیه‌های درس امروز که باید حفظ می‌کرد را هم از او می‌پرسند.
اگر غلط املایی یا نقصی در حفظ آیات داشته باشد، کودک باید یک بار دیگر بنشیند و تکالیفی را که ایراد داشته است را از اول بنویسد یا آیات را آن‌قدر بخواند تا همه را خوب یاد بگیرد.
متأسفانه این روش کنترل که با حسن نیت انجام می‌شود، بیش‌تر وقت‌ها این تأثیرات منفی را بر جا می‌گذارد:
ـ در بهترین حالت، بچه‌ها روز به روز استقلال خود را از دست می‌دهند. در کلاس حفظ و مدرسه هم کم‌تر توجه می‌کنند؛ چون کاملا به کمک پدر و مادرشان تکیه می‌کنند.
ـ در بسیاری از دانش‌آموزان، به جای این‌که لذت یادگیری افزایش یابد، بیش‌تر ناکامی در کلاس حفظ و مدرسه و همراه آن، خشم پدر و مادر بیش‌تر می‌شود.
ـ عده‌ای هم با دروغ، عکس‌العمل نشان می‌دهند. «ما امروز اصلا کاری نداریم!» یا به شدت سرپیچی می‌کنند. (حوصله ندارم!)
مسئولیت‌پذیری
به کودکان این احساس را بدهید که کلاس قرآن، مدرسه و یادگیری، از کارهای مهم او هستند. این‌که شما اصلاً‌ تکالیف او را کنترل نکنید، درست نیست، ولی مجبور نیستید که هر روز همه چیز را کنترل کنید. قدم به قدم شروع کنید و فقط سؤال کنید که آیا همه چیز انجام شده یا نه. هنگام مشکلات از کمک کردن به او دریغ نکنید.
کمک به یادآوری
هم‌چنان که یک کودک به لباس، اسباب بازی و ... احتیاج دارد، به یک محل مناسب برای درس خواندن و حفظ کردن قرآن و چند ابزار کمکی هم نیاز دارد تا یادگیری را آسان‌تر کند.
ـ یک دفتر بزرگ انجام تکالیف که در صورت امکان تقویم هم باشد و دارای دفتر تلفن، دفتر یادداشت و دفتر خاطرات هم باشد، برای او تهیه کنید.
ـ برای کودک‌تان توضیح بدهید که چرا بزرگ‌سالان از چنین کمک‌هایی برای یادگیری استفاده می‌کنند و چطور او می‌تواند از آن برای کلاس قرآن و مدرسه و تکالیف منزلش استفاده کند.
ـ به او کمک کنید که تاریخ‌های خصوصی و شماره تلفن‌های دوستانش را در آن وارد کند و مدت دو هفته در نوشتن آن‌ها به او کمک کنید.
ـ سپس فقط یک روز در میان تکالیفش را ببینید. پس از چهار هفته، فقط دو بار در هفته و بالاخره اصلاً‌ دیگر تکالیفش را نبینید.
کودک‌تان را عادت دهید که خودش جواب‌گوی تکالیف خانه‌اش باشد. هر روز دوستانه از او بپرسید که آیا به خوبی همه کارهایش را انجام داده است. اگر پس از آن، کودک‌تان تکالیفش را نشان‌تان داد، این کار او را تحسین کنید! اگر در این میان متوجه نقص، اشتباه یا شلختگی در کارش شدید، لطفاًً فقط از این نظر کمی او را راهنمایی کنید.
کودک زود متوجه می‌شود که شما واقعاً باور دارید که او همه کارهای کلاس قرآن و مدرسه را خودش به طور منظم انجام می‌دهد و به این ترتیب به بهترین شیوه احساس خودارزشمندی را در او تقویت می‌کنید. کودک‌تان احساس می‌کند که به او اعتماد دارید و
این مهم‌ترین زیربنا برای یک زندگی موفقیت‌آمیز است.

این مقاله در شماره 12 نسیم وحی نیز به چاپ رسیده است.

چگونه‌ می‌توان‌ عزت‌ نفس‌ شایسته‌ را در فرزندان‌ به‌ وجود آورد؟

عزت‌ نفس‌ همواره‌ برخاسته‌ از احساس‌ ارزشمندی‌ در آدمی‌ است‌ و این‌ احساس‌ ارزشمندی‌ از اوان‌ کودکی‌ در فرزند شما شکل‌ می‌گیرد .

 یکی‌ از راههای‌ ایجاد عزت‌ نفس‌ در فرزندان‌، آگاهی‌ به‌ وجوه‌ مثبت‌ وجود آنها و بیان‌ و تاکید بر آن‌ در ط‌ول‌ زندگی‌ است‌.

 دومین‌ روش‌، پذیرش‌ بی‌قید و شرط‌ فرزندان‌ است‌. وقتی‌ فرزند خود را آنط‌ور که‌ هست‌ بپذیرید و با انتقادهای‌ پی‌ در پی‌ و دایمی‌ بدون‌ فرصت‌ دادن‌ به‌ او به‌ جنگ‌ احساس‌ ارزشمندی‌ در او نروید وقتی‌ محبت‌ خود را بدون‌ قید و شرط‌ و با صداقت‌ کامل‌ به‌ او ابراز کنید احساس‌ ارزشمندی‌ در او را تقویت‌ کرده‌اید.

یکی‌ از مشخصه‌های‌ عزت‌ نفس‌ بالا، استقلال‌ در عمل‌ و تصمیم‌گیری‌ است‌. بنابراین‌ باید برای‌ استقلال‌ و آزادی های‌ فردی‌ فرزند خود احترام‌ قائل‌ شده‌ و او را به‌ مشارکت‌ در تصمیم‌گیری های‌ خانواده‌ و استقلال‌ در تصمیم‌گیری های‌ شخصی‌ تشویق‌ نمائید.

 حس‌ مسئولیت‌ از دیگر مشخصه‌های‌ کسی ا‌ست‌ که‌ عزت‌ نفس‌ بالا دارد. پرورش‌ روحیه‌ مسئولیت ‌پذیری‌ توسط‌ والدین‌ می‌تواند به‌ این‌ امر کمک‌ کند. بنابراین‌ به‌ فرزندان‌ خود مسئولیت هایی‌ در حد توان‌ آنها بدهید و تشویق‌ را فراموش‌ نکنید . همین ط‌ور می‌توانید کمک‌ کردن‌ به‌ دیگران‌ را آموزش‌ داده‌ و خود الگوی‌ مناسبی‌ باشید تا فرزندان‌ نیز با کمک‌ کردن‌ به‌ دیگران‌ احساس‌ باارزش‌ بودن‌ کنند برای‌ اینکه‌ الگوی‌ خوبی‌ در به‌وجود آوردن‌ عزت‌ نفس‌ بالا در فرزندان‌ خود باشید سعی‌ کنید از تغییرات‌ مثبت‌ استقبال‌ کنید. انعطاف‌پذیر باشید و قدرت‌ ابراز عواطف‌ و هیجانات‌ را در خود پرورش‌ دهید. همچنین‌ اگر در مواجهه‌ با مشکلات‌ زندگی‌ صبور، شکیبا و منطقی‌ باشید پرورش‌ چنین‌ مهارتی‌ در فرزندان‌ شما و الگوپذیری‌ از سوی‌ آنها می‌تواند آنها را در آینده‌ از عزت‌نفس‌ بالایی‌ برخوردار سازد.

      بر نامه ریزی :

      کسی که برای موفقیت و پیروزی خود برنامه ریزی نکند ، در واقع برای شکست خود برنامه ریخته است .

      بر نامه ریزی تمام امکانات ، استعداد ها و توانایی های شما را در جهت رسیدن به هدفتان هماهنگ می کند واز اتلاف انرژی و وقت شما جلوگیری می کند .

      داشتن برنامه ی منظم یکی از اصول اساسی موفقیت می باشد . شما به وسیله یک برنامه ی صحیح می توانید از توانایی هایتان بهترین استفاده را کنید . داشتن یک برنامه صحیح مهم است ولی مهمتر از آن اجرای آن است .

      بهترین برنامه ریز چه کسی است ؟

      بهترین برنامه ریز کسی است که شما را بهتر می شناسد . از استعداد ها و توانایی های شما آگاه است ، نقاط قوت و ضعف شما را می داند و این فرد کسی نیست جز خود شما بنا براین بهترین برنامه ریز خود شما هستید زیرا :

      - شما خودتان رااز همه بهتر می شناسید و به استعداد ها و توانایی ها و به امکانات خود آگاهی کامل دارید .

      - نقاط ضعف و قوت خود را بهتر از هر کس دیگری می دانید .

      - بیشتر از هر کس دیگری دلتان برای آینده خودتان می سوزد .

      - هنگامی که خودتان بر نامه ریزی می کنید ، برنامه ضمانت اجرایی بیشتری دارد .

      - شما بهتر از هر کس به شرایط روحی ، محیطی ، زمانی و علائق و اهدافتان آشنا هستید .

       برنامه ریزی به روش P.D.C.A  دارای چهار مرحله است

      در این روش ابتدا برنامه ریزی کنید و پس از برنامه ریزی آنرا اجرا کنید و پس  از اجرا آن را ارزیابی کنید که آیا شما را به سوی هدفتان سوق می دهد یا نه اگر نیاز به اصلاح دارد آن را اصلاح کنید .

      ویژگی های این نوع برنامه ریزی :

      1- توجه به آینده در کنار توجه به حال و آینده .

      2- انعطاف پذیری بالا و پویایی آن .

      3- واقع بینانه بودن این نوع برنامه.

      4- قابل اجرا بودن این نوع برنامه.

      5- نقش اصلی به عهده خود شماست.

      6-رقیب اصلی خود شما هستید .

      7- توجه به کیفیت در کنار کمیت.

      8- ساده بودن برنامه ریزی به این شیوه .

خواب کودکان را تنظیم کنید

  خواب منظم ،  مدت زمان بیداری تا خواب را، برای کودکتان دلپذیرتر می سازد . زیرا باعث بوجود آمدن احساس امنیت و راحتی بیشترمی شود. برای نتیجه بخش بودن زمان خواب منظم ، و استمرار آن تا آینده ، به نحوی که نه تنها برای کودکتان ، بلکه برای خود شما نیز ثمر بخش باشد ، سلسله اتفاقات قابل پیش بینی را که هر شب و همواره به یک صورت دنبال می کنید وکنارهم قراردهید .در این صورت نظم حقیقی شکل خواهد گرفت و با بزرگتر شدن کودکتان ، تغییر خواهد کرد ، اما اصول به همان صورت باقی می ماند . در این مرحله سنی ، برنامه منظم زمان خواب ، ممکن است شامل مراحل پوشیدن لباس خواب ، مسواک زدن دندان های کودک و خواندن قصه جذابی برای او باشد . همچنین ممکن است برنامه منظم خواب از نظر شما شامل حمام کردن ،  داستان گفتن ، نوشیدن یک لیوان آب و گفتن داستان دیگری باشد . این بستگی به خود  شما دارد ، که بخواهید عمل خوابیدن سریعتر و آسانتر انجام شود ،  و یا برای تنوع ، 20 تا 30 دقیقه را به کودکتان اختصاص داده و برایش قصه بگویید ، او را در آغوش بگیرید و با هم باشید .

اگر قبل از خواب ، ساعتی را به بازی آرامی اختصاص دهید ، برنامه خواب منظم به بهترین نحوه انجام خواهد شد . این عمل باعث پایین آوردن سطح فعالیت کودکتان شده و سیستم عصبی او را آرام می سازد .

بازی های پر تحرک ، بدو بدو ، غلغلک دادن و حتی تماشای فیلمی پر تحرک ، باعث تأخیر در عمل خوابیدن  و ایجاد بد خوابی می شود  . مثال های زیر ،  باعث ایجاد نظم در جریان خوابیدن شده و نه تنها برای کودکتان ، بلکه برای شما نیز مفید خواهد بود :

1 – تنظیم زمان خواب و پیروی از آن

 اگر برنامه منظم خواب از الگویی طبیعی و مستحکم پیروی کند ، ساعت بدن کودک به سرعت خود را با آن برنامه سازگـار می سازد .

2 – هشدار قبل از خواب

 درست قبل از ساعت خواب ، توجه کودکتان را به این مسأله جلب کنید که روز در حال تمام شدن است . ممکن است کودک شما هنوز برای قضاوت خیلی کوچک باشد .  بنا بر این به طور مثال اگر بگویید5 دقیقه بیشتر به زمان خواب نمانده ، احتمالاً برایش قابل درک نخواهد بود . در عوض با ربط  دادن موارد گوناگون به یکدیگر ،  می توانید زمان را به کودکتان بیاموزید . برای شروع اولین قسمت از برنامه منظم خواب  ، اسباب بازی ها را جمع کنید ، و به این ترتیب برنامه منظمتان را با علامتی که حاکی از تمام شدن روز باشد شروع  می کنید .

برخی از والدین ، نزدیک شدن به زمان خواب را با استفاده از زنگ ساعت نشان می دهند . به این ترتیب کودک یاد می گیرد که صدای زنگ  به معنی زمان خواب است .

3 – پیشنهاد تنقلات

 تنقلات سبکی که شامل پروتئین و کربوهیدرات است ، مانند تکه کوچکی  پنیر و کمی نان گندم ، باعث خواب شده و کمک می کند تا کودک ، تمام شب را بخوابد . کربوهیدرات ، باعث خواب آلودگی شده و پروتئین ، مقدار قند خون را تا زمان صبحانه ثابت نگه می دارد . حتماً بعد از خوردن نان و پنیر ، دندان های کودک را مسواک بزنید .

4 – حمام آب گرم قبل از خواب

با افزایش تدریجی دمای بدن کودکتان ، او را آماده خوابیدن کنید . همچنین بازی با اسباب بازی هایش در حمام به او آرامــــش می دهد .

5 – پوشیدن لباس خواب

 لباس های راحت و بدون بند انتخاب کنید که نه زیاد گرم و نه نازک باشد .

6 – خواندن داستان مورد علاقه کودکان

 خواندن داستان برای کودک نوپایتان ، برنامه فوق العاده آرامش بخشی است . به خصوص اگر داستان مورد علاقه اش را انتخاب کرده باشید ، مانند داستان شنگول و منگول . توجه داشته باشید که کودک شما ، با بزرگتر شدن ،  داستان های بیشتر و متنوع تری از شما می خواهد .

7– اطمینان از تنها نبودن کودک

عروسک مورد علاقه کودک ، باعث راحتی و آرامش او ، هنگام خوابیدن می شود .

 8 – حذف یا محدود کردن محتویات شیشه شیر

 اگر کودک شما هنگام خوابیدن نیاز به شیشه دارد اطمینان حاصل کنید که درون شیشه فقط آب است . شیر ، غذای کمکی ،  یا آب میوه  اطراف  دندان های  کودک جمع شده و باعث کرم خوردگی دندان حتی در نوزادان می شود .

در برخورد با فرزندان‌ تا چه‌ حد باید قاطع‌ و جدی‌ بود؟
هرگاه‌ در خانواده قوانین‌ مدون‌ ‌ وجود داشته باشد و فرزندان‌ در نهایت‌ صمیمیت‌ موظ‌ف‌ به‌ پیروی‌ از قوانین‌ خانواده‌ باشند، آنگاه‌ قاطعیت‌ و جدیت‌ از اساسی‌ترین‌ ملزومات‌ برخورد با فرزندان‌ است‌.

 اما وقتی‌ قوانین‌، مشخص‌ نباشند و والدین‌ خود را در اجرای‌ آن‌ موظف‌ نبینند و برای‌ خود حق‌ وتو قائل‌ باشند نمی‌توان‌ از فرزندان ‌انتظار داشت‌ که‌ در مقابل‌ جدیت‌ والدین‌، به‌ خشم‌ گرایش‌ نیابند. بنابراین‌ وظیفه‌ متقابل‌ والدین‌ و فرزندان‌ عمل‌ به‌ قوانین‌ موجود در خانواده است. برای تجدیدنظر در قوانین باید همه اعضای خانواده‌ در جلسات‌ منظم‌ خانوادگی حضور یافته ‌ و امکان‌ اظهارنظر و تصمیم‌گیری‌ برای‌ فرزندان نیز وجود داشته باشد.این کار‌ می‌تواند به‌ شما کمک کند و امکان‌ و حق‌ قاطعیت‌ و جدیت به شما بدهد.

‌ اما توجه‌ به‌ این‌ نکته‌ حائز اهمیت‌ است‌ که‌ همیشه‌ باید مرز بین‌ عصبانیت‌، خشونت‌، سخت‌گیری‌ و قاطعیت‌ و جدیت‌ مشخص‌ باشد و هرگز نباید عواطف کمرنگ‌ شده ‌و در نتیجه قاطعیت‌ شما به‌ عصبانیت‌ و خشونت‌ و سختگیری‌ مبدل‌ شود که‌ در چنین صورتی نتیجه‌ عکس‌ خواهد داشت‌.

به عقیده دانشمندان علوم تربیتی قصه گویی برای بچه ها معجزه می کند و آنها را می تواند طوری تربیت کند که افرادی نابغه شوند.

فواید قصه گویی:

1.     رشد کلامی کودک را بالا می برد.

2.     مغز را فعال می کند.

3.     توجه و تمرکز را بالا می برد.

4.     هوش را زیاد می کند.

5.  قدرت انعطاف پذیری مغز را بالا می برد. چون بچه شخصیتهای قصه ها را عوض می کنند و صحنه هایی را به آن اضافه می کنند واز یک قصه چندین قصه می سازند.

6.     عزت نفس او بالا می رود و در بیان احساساتش راحت تر عمل می کند.

7.  اگر بچه ها را کتاب خوان کنیم ، تربیت آنها آسان و مشکلات تربیتی آینده شان حل می شود. وقتی ذهن در کودکی فعال شد در جوانی هر کتاب و حرفی را بدون منطق نمی پذیرد.

نکته قابل توجه دیگر این است که هنگام فیلم دیدن در کنار بچه ها ، داستان فیلم را زیر سؤال نبرید بلکه جاهایی که نقد پذیر است را نقد کنید تا کودک بفهمد که همه فیلم، درست نیست و درآینده تسلیم محض فیلمها و هنر پیشگان آن نمی شود.