پس از شناخت علل، انواع، ویژگی ها و... در مورد مشکلات یادگیری دانش آموزان نوبت به تشخیص و درمان آن می رسد. البته ما فقط راه های آن را بیان کردیم و مشخص است که تشخیص و درمان آن کار متخصصان این رشته می باشد.

مراحل ارزیابی و تشخیص مشکلات یادگیری

والدین و معلمین اولین کسانی هستند که متوجه اختلالات یادگیری در کودکان می شوند. عمده ترین شیوه های شناسایی و تشخیص این گونه مشکلات، روش های مشاهده، مصاحبه و آزمون های روانی است.

روش مشاهده: مشاهده کودک در موقعیت ها و مکان های مختلف، اطلاعات زیادی را درباره او فراهم می آورد که روش های دیگر قادر به تأمین آن نیست. مثلاً از مشاهده غیر مستقیم کودک در کلاس درس می توان میزان تمرکز و توجه او را به سخنان معلم و ... به دست آورد.
روش مصاحبه: مصاحبه با کسانی که نسبت به کودک شناخت کافی دارند مانند والدین و مربیان می تواند در زمینه تشخیص مسائل کودک مؤثر باشد.
روش استفاده از آزمون های روانی:یکی از راه های مهم در تشخیص کودکان مبتلا استفاده از آزمونهای روانی است . آزمون هایی مثل آزمون سنجش هوش وکسلر ،آزمون دیداری حرکتی بندر، آزمون ادراکی بینایی فراستیگ ،آزمون شنوایی وپمن، آزمون رشد حرکتی لینکلن- اوزرتسکی ،آزمون برتری طرفی و.... 
 درمان اختلالات یادگیری

هر چند اختلالات یادگیری اصولا مساله‌ای آموزشی است، اما از چندین جنبه مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. بسیاری از تلاش ها در این زمینه از فرضیه نقص جزئی در مغز سود می‌جویند و بدین ترتیب می‌کوشند تا با ارزیابی مسائل فرض شده مربوط به این نقص زیستی مشکل را برطرف کنند.

از جمله شیوه‌های درمانی رایج بر این اساس، می‌توان به درمان رایج بر نگرش های ادراکی -حرکتی اشاره کرد.

در این شیوه تلاش می‌شود تا موقعیت هایی برای کودک فراهم شود تا بتواند اطلاعاتی را از محیط دریافت دارد، به یکدیگر ارتباط دهد و آن ها را دریابد. استفاده از روروک ، بازی هایی برای آموزش حرکت ، تمرینات روی تخته سیاه برای رشد هماهنگی حرکت و ادراک دیداری ، حل معما در این شیوه کاربرد دارد.

از روشهای درمانی دیگر می‌توان به روش دیداری حرکتی فراستیگ و شیوه‌های رفتاری اشاره کرد. برخی از متخصصان حرفه پزشکی نیز معتقدند باید به این دسته کودکان دست کم به طور آزمایشی دارو تجویز کرد. با این حال درباره تاثیرات دارو درمانی روی دانش آموزان مبتلا به اختلالات یادگیری مطالعات انجام شده بسیار اندک است.

از سوی دیگر در نظر گرفتن امکانات آموزشی ویژه برای کودکان مورد توجه قرار گرفته است. مثلاً

استفاده از اتاق مرجع یا کلاس های ویژه. با این حال مساله جای دهی مبتلایان به اختلالات یادگیری در کلاس های مختلف هنوز مورد بحث بسیاری از متخصصان آموزش و پرورش است.

منابعی که در تمام قسمت های این مقاله استفاده شده است:

1.       باباپور، جلیل و صبحی قراملکی، ناصر، اختلالات یادگیری رویکرد تشخیصی و درمانی، چاپ اول 1380، انتشارات سروش.

2.       داکرل،جولی و مک شین، جان، رویکرد شناختی به مشکلات یادگیری کودکان، ترجمه عبدالجواد احمدی و محود رضا اسدی، چاپ اول 1376، انتشارات رشد.

3.       سیف نراقی، مریم و نادری، عزت الله، نارسائی های ویژه در یادگیری و چگونگی تشخیص و روش های بازپروری، چاپ اول 1379، انتشارات مکیال.

4.       کریمی، یوسف، اختلالات یادگیری، چاپ اول بهار1380، نشر ساوالان.

5.       مک نامارا، باری- م، کلیدهای برخورد با ناتوانی در یادگیری، ترجمه ترانه بهبهانی، چاپ اول1385، انتشارات صابرین،کتاب های دانه.

6.       نادری، عزت الله و سیف نراقی،مریم، اختلالات یادگیری، چاپ ششم 1379، انتشارات امیرکبیر.

7.       http://daneshnameh.roshd.ir

8.       http://www.geocities.com/estesnai/ekhtelalat.htm

تاکنون به تعریف و علل اختلالات یادگیری پرداختیم. اکنون باید ویژگی ها و انواع آن را بشناسیم.

ویژگی های کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری

مهمترین ویژ گی ها و نشانه های کودکان مبتلا به این اختلالات را می توان این گونه فهرست کرد: عمل کرد تحصیلی پائین، برتری حافظه کوتاه مدت، اختلالات زبان، اختلال خواندن، پاسخ های نامربوط به موضوع مورد بحث، اشکال در جهت یابی، استفاده از انگشتان برای حساب کردن، بیش فعالی یا فعالیت کمتر، حواس پرتی و فراموشی جزئیات مهم، دست پاچگی، هماهنگی ضعیف چشم و دست و ... .

انواع اختلالات یادگیری

 مشکلات مربوط به یادگیری به صورت های گوناگونی بروز می کنند. دانش آموزان مبتلا به اختلالات یادگیری ممکن است در یک یا چند مورد از زمینه‌های زیر دچار مشکل باشند:

مشکلات تحصیلی: مشکلات تحصیلی پذیرفته ترین خصوصیت یادگیری در افراد مبتلا به اختلال یادگیری است. اختلال در زبان گفتاری ، زبان نوشتاری ، خواندن و حساب کردن مشاهده می شود.
مشکلات زبانی: کاستی های گفتاری بخش وسیعی از مشکلات کودکان مبتلا به اختلالات را تشکیل می دهد که شامل نارسائی های زبان دریافتی و زبان بیانی است. ناتوانی در استفاده از زبان یا ناتوانی در فهم زبان را که ناشی از برخی صدمات  یا بدکاری های مغزی است را زبان پریشی می گویند که دارای انواع زبان پریشی دریافتی( ناتوانی در فهم کلمات)، زبان پریشی بیانی( ناتوانی در بیان کلمات) و زبان پریشی انتقالی( ناتوانی در تکرار کلمات) است.
اختلالات حرکتی: برخی دانشمندان عقیده دارند که رشد متعادل توانایی های حرکتی، اساس یادگیری های بعدی را تشکیل می دهد. تعدادی از کودکان مبتلا به اختلالات  یادگیری علی رغم هوش طبیعی از نظر رشد حرکتی بسیار کندتر از کودکان عادی اند. حرکات این افراد آهسته، مردد، با برنامه ریزی ضعیف و به گونه ای نابهنجار است.
اختلالات ادراکی: مهارت های ادراکی ، فعالیت هایی است که شخص هنگام پاسخ گویی به علائم حس بینایی، شنوایی، لامسه، جنبشی و یا سایر علائم حسی از خود نشان می دهد. متخصصان دریافته اند که کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری گرچه از دید کافی یا قدرت بینایی لازم برخوردارند اما مشکلاتی در تشخیص و درک بینایی دارند. در ادراک پریشی شنوایی نیز شخص در تشخیص تشابهات وتفاوت های صوتی کلمات مختلف مشکل دارد.
مشکلات اجتماعی و هیجانی: دانش آموزان مبتلا به اختلال یادگیری چند نوع مشکل اجتماعی هیجانی دارند که عبارتند از: خودپنداره ضعیف، تحمل نکردن ناکامی، اضطراب اجتماعی، اجتناب از تکلیف، مهارت های خود مدیریتی ضعیف و کندی درکار. این کودکان به خاطر مشکلات یادگیری ناکام می شوند، در محیط های اجتماعی آشفته اند و درباره ارزش های خود احساسات منفی دارند.
مشکلات حافظه: کودکانی که دچار اختلالات یادگیری اند در حافظه شنوایی و بینایی شان نقایصی وجود دارد.
مشکلات توجه: این گونه دانش آموزان برای تکمیل تکالیف نمی توانند به مدت کافی بر آن تمرکز کنند. و شدیداً حواس پرت هستند.
نقص های فراشناختی: تحقیقات نشان می دهد که کودکان مبتلا به مشکلات یادگیری نقص های فراشناختی از خود نشان می دهند. اساساً فراشناخت شامل دو عامل است. اول، آگاهی از مهارت ها، راهبردها و منابعی که برای انجام تکلیف به صورت کارآمد ضروری است. دوم، توانایی کاربرد فرایندهای خود تنظیمی مثل چک کردن نتایج و تصحیح مشکلات برای اطمینان از تکمیل موفقیت آمیز یک تکلیف.
 

در قسمت قبل به تعریف اختلالات یادگیری پرداختیم . در این جا به علل بروز این مشکلات می پردازیم.

علل بروز اختلالات یادگیری

ثابت شده است که علل بروز اختلالات یادگیری نسبتا مبهم است. با این حال در پژوهشهای مختلف تأثیر عوامل زیر در بروز این اختلالات مورد تائید بوده‌اند. هر چند همواره تاثیر متقابل عوامل مورد نظر بوده است.

الف) عوامل آموزشی

تدریس ناکافی و نامناسب به کودکان.
مهارت ناکافی معلم جهت تدریس درس های پایه در مدارس.
توقعات فوق العاده بالا یا فوق العاده پایین معلمان.
برنامه ریزی و طرح برنامه آموزشی ضعیف.
عدم فعالیت های برانگیزنده. 
عدم آموزش مهارت های اجتماعی ، یادگیری و حرکتی و جسمی وعدم پرداختن به یادگیری های زبان شفاهی.
استفاده نادرست از روش ها و برنامه درسی.
ب) عوامل محیطی

عوامل محیطی بسیاری وجود د دارد که می تواند به پیچیدگی ناتوانی های یادگیری بیفزاید و حتی شاید سبب ساز آن باشد.

تغذیه و بهداشت :انگیزش ضعیف، توجه ناکافی و ضعف در انجام کار  از اثرات گرسنگی درکودکان است .هم چنین سرماخوردگی مزمن ، مشکلات تنفسی ، آلرژی ها و... در ناتوانی یادگیری کودک مؤثر است .
تحریک حسی: کودک در حال رشد نیازمند درون دادهای حسی است تا درباره محیط و خود و هر دو بیاموزد. یعنی کودک به تجربه هایی نیاز دارد تا بیاموزد که چگونه بیاموزد .
تحریک زبانی: زبان به واسطه  نقشش در تفکر و یادگیری سایر مهارتها، در محیط زندگی کودک جای گاه ویژه ای دارد . ممکن است ناتوانی کودک از نبود مدل های درست در اوایل رشد وی سرچشمه گرفته باشد .
رشد اجتماعی و عاطفی: بسیاری از کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری مضطرب ، نامطمئن و بی اختیار و سرکش هستند که ممکن است این رفتارها با فقدان امنیت طبیعی ، ثبات محبت و گرمی و پذیرش در منزل و محیط مدرسه پیوند داشته باشد .
ج) عوامل روانی

امکان دارد کودکان مبتلا به ناتوانی های یادگیری در عملکردهای روانی پایه چون ادراک ، حافظه و شکل درون به مفاهیم اختلال داشته باشند .

د) عوامل فیزیولوژیکی

بسیاری از متخصصان بر این باورند که علل اساسی و عمده ناتوانی های یادگیری آسیب دیدگی مغزی، شدید یا جزیی و وارد شدن صدمه به دستگاه عصبی مرکزی است .

ه) عوامل ژنتیکی

شواهدی در دست است که نشان می دهد ناتوانی های یادگیری احتمالا در برخی خانواده ها بیش از دیگران دیده می شود در واقع عوامل ژنتیکی در شمار وسیعی از ناتوانی های یادگیری نقش دارد . مطالعات انجام شده بر روی دوقلوها به گونه‌ای حاکی از نشانه‌های عمل ژنتیکی است.

و ) عوامل بیوشیمیایی

اختلالهای گوناگون متابولیکی در حکم عواملی هستند که موجب ناتوانیهای یادگیری می شوند مثل کمکاری تیروئید و...

ز) عوامل پیش ، هنگام و بعد از تولد

اختلالات یادگیری برخی کودکان می‌تواند به واسطه مشکلاتی باشد که پیش از تولد ، هنگام تولد وبلافاصله بعد از تولد وجود داشته است.

از جمله عوامل پیش از تولد عبارتند از:عدم تناسب نوع خون مادر با جنین، اختلالات در ترشحات داخلی مادر، قرار گرفتن در برابر اشعه، استفاده از دارو و...

از عوامل هنگام تولد می‌تواند به مواردی چون کم وزنی هنگام تولد، آسیب وارده بر سر ،آمدن جفت پیش از نوزاد ،تولد با پا و.. اشاره کرد.

از عوامل بعد از تولد عبارتند از: مسمومیت سرب ،نارسایی های تغذیه‌ای ،محرومیتهای محیطی و....

ح) تأخیر رشد

دانشمندان اظهار می دارند که عدم ظهور علائم رشد برخی از کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری ممکن است از تاخیر رشد برخی اجزای دستگاه عصبی مرکزی سرچشمه گرفته باشد که این گونه کودکان پس از بزرگ شدن بر این مشکلات غلبه می کنند .

ط) نقص جزیی در کار مغز

به نظر می آید هر گونه نتیجه گیری درباره حیاتی بودن آسیب دیدگی مغزی در کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری در بهترین شرایط فقط جنبه تجربی و آزمایشی دارد .

اختلالات یادگیری در کودکان

یادگیری را می­توان بنیادی­ترین فرایندی دانست که در نتیجه آن، موجودی ناتوان در طی زمان و در تعامل با رشد جسمی، به فرد تحول یافته ای می رسد که توانایی های شناختی و قدرت اندیشه وی حد و مرزی نمی شناسد. تنوع بسیار زیاد و گستره زمانی یادگیری انسان، که به گستردگی طول عمر او است، باعث شده که علی رغم تفاوت های زیادی که انسان ها در یادگیری با هم دارند، برخی افراد در روند عادی یادگیری و آموزش نیز دچار مشکل شوند.

بسیارند کودکانی که ظاهری طبیعی دارند؛ رشد جسمی ، قد و وزن آنان حاکی از بهنجار بودن آنان است. هوش عادی دارند و به خوبی صحبت می‌کنند. مانند سایر کودکان بازی می‌کنند و مثل همسالان خود با سایرین ارتباط برقرار می‌کنند. درخانه نیز خود یاری های لازم را دارند و کارهایی را که والدین به آنان واگذار می‌کنند به خوبی انجام می‌دهند و از رفتار و اخلاق عادی برخوردارند. لیکن وقتی به مدرسه می‌روند و می‌خواهند خواندن و نوشتن و حساب یاد بگیرند دچار مشکلات جدی می‌شوند.

به بسیاری از این گونه دانش­آموزان متاسفانه برچسب کودن، کم ذهن، عقب مانده و امثال آن زده می شود که هیچ کدام صحیح نیست . می توان گفت که اگر این مشکلات به موقع و به جا تشخیص داده شوند قابل درمان است .شاهد این حرف  افراد نابغه ای هستند که دچار اختلالات یادگیری بودند. افرادی چون آلبرت انشتین ، توماس ادیسون و لئوناردو داوینچی .

از این رو با توجه به این موضوع، مربیان و آموزگاران از دیر باز متوجه کودکانی بودند که در یادگیری مواد درسی دشواری داشتند و در پیشرفت تحصیلی به آن حدی که امید به حصول آن بود، توفیقی بدست نمی آوردند. بنابراین مبحث اختلالات یادگیری از دهه های دوم و سوم قرن بیستم مورد توجه قرار گرفت.

در اینجا به شناخت اجمالی اختلالات یادگیری، علل و عوامل آن، انواع اختلالات و ... می پردازیم.

تعریف اختلالات یادگیری

در حوزه تعلیم تربیت، تلاش گسترده ای برای ارائه تعریف اختلالات یادگیری شده است. اکنون بیش از شصت تعریف برای اختلالات یادگیری وجود دارد که آخرین تعریف در سال 1990 م در بیانیه تربیتی کودکان مبتلا به اختلالات یادگیری ارائه شده است.

«اصطلاح کودکان دارای اختلالات یادگیری به کودکانی اشاره دارد که در یک یا چند مورد از  فرآیندهای اساسی روان شناختی  از قبیل درک و فهم ،استفاده از زبان گفتاری یا نوشتاری اختلال داشته باشند. و این اختلال ممکن است خود را به صورت ناتوانایی درگوش کردن، فکر کردن، صحبت کردن، خواندن، نوشتن، هجی کردن یا انجام محاسبه‌های ریاضی ظاهر شود. این اصطلاح شرایطی چون معلولیت های ادراکی، آسیب دیدگی های مغزی، نقص جزئی در کار مغز ، نارسا خوانی و زبان پریشی رشدی را در بر می‌گیرد. از سوی دیگر ، اصطلاح یاد شده آن عده از کودکانی  را که به واسطه معلولیت های دیداری ، شنیداری یا حرکتی، همچنین عقب ماندگی ذهنی یا محرومیت های محیطی ، فرهنگی یا اقتصادی به مشکلات یادگیری دچار شده‌اند را شامل نمی‌شود».

مؤلفه های تعریف

این تعریف دارای ملاک هایی است که در شناسایی دانش آموزان مبتلا به اختلالات یادگیری مفید است . در میان این ملاک ها مؤلفه های زیر اهمیت ویژه ای دارند:

1. مؤلفه تحصیلی: براساس این مؤلفه ،کودکی مبتلا به اختلالات یادگیری شناخته می شودکه تجارب و امکانات یادگیری متناسب با سن و توانایی اش ارائه شود اما وی نتواند در یک یا چند زمینه از قبیل زبان شفاهی ، درک مطلب شنوایی، زبان نوشتاری ، مهارت های اساسی خواندن ، درک مطلب، محاسبات یا استدلال های ریاضی متناسب با سن و توانایی خود پیش رفت کند.
2. مؤلفه محرومیت: براساس این مؤلفه اگر ناهم­خوانی شدید میان توانایی و پیشرفت تحصیلی کودک به واسطه نقص بینایی، شنوایی، حرکتی یا عقب ماندگی ذهنی ، اختلال هیجانی، محرومیت محیطی، فرهنگی یا اقتصادی نباشد، این کودک به عنوان فرد مبتلا به ناتوانی ویژه یادگیری شناخته می شود.

در قسمت بعد به علل بروز این اختلالات می پردازیم.